Hoe weet ik of iets een hoax is?

In dit artikel trachten we eenvoudige en handige richtlijnen mee te geven, waarmee je aan de slag kan om zelf te achterhalen of iets al dan niet een hoax is. Hoewel het niet mogelijk is om alle verschillende soorten hoaxes hiermee te onderscheppen, is het met deze richtlijnen wel mogelijk om de meest voorkomende hoaxes te identificeren op basis van een aantal frequente factoren. Het is hierbij belangrijk dat niet enkel bronvermeldingen en referenties in acht worden genomen, maar ook een goede portie logisch, kritisch en rationeel denken aan de dag wordt gelegd - wat soms inhoudt dat je bereid moet zijn je eigen overtuigingen in vraag te stellen.

Hoe ga je te werk? Heel eenvoudig: je begint hieronder bij stap 1 en volgt de instructies op. Alnaargelang wat van toepassing is, volg je de desbetreffende links naar de volgende instructies. In het begin lijkt dit wellicht omslachtig, maar eenmaal je de procedure enkele keren doorlopen hebt zal je vanzelf begrijpen op welke manier welke soort hoax je het beste kan ontmaskeren. Geraak je toch helemaal vast en weet je geen kant meer uit, kan je nog steeds contact opnemen met de Hoax-Wijzer en de vraag stellen of het desbetreffende bericht al dan niet een hoax zou kunnen zijn.

STAP 1: De zoekfunctie van de Hoax-Wijzer

De website van de Hoax-Wijzer bevat tal van artikels over circulerende berichten die kunnen worden aangemerkt als (semi-)hoax, stadslegende, complottheorie of fraude. Er bestaan echter ontelbaar vele hoaxes, met dagelijks nieuwe toevoegingen, waardoor het onmogelijk is ze allemaal op te nemen op deze website. Ga te werk als volgt:

• 1. Gebruik de zoekfunctie van de Hoax-Wijzer. Deze vind je helemaal bovenaan deze pagina. Dit doe je door een stuk tekst van het bericht, bepaalde sleutelworden, of andere relevante zoektermen in te geven. Vind je een artikel terug dat het desbetreffende bericht behandelt? Dan kan je dit lezen om je verder te informeren, en indien gewenst de bronvermeldingen raadplegen voor verder eigen onderzoek.

  2. Levert de zoekfunctie niets op, bekent dit niet vanzelfsprekend dat het geen hoax kan zijn. In dat geval is dus verder onderzoek nodig. Om te achterhalen of andere gelijkaardige hoax-weerleggende websites reeds onderzoek gedaan hebben, klik hier.

STAP 2: Andere websites die hoaxes weerleggen

De Hoax-Wijzer is niet de enige website waar je kan zoeken naar hoaxes. Er zijn ook tal van andere Nederlandstalige, Engelstalige en anderstalige websites. Ga te werk als volgt:

• 1. Ga naar de zoekmachine Google.com en zoek daar opnieuw met dezelfde sleutelwoorden als in de vorige stap. Het is vaak handig om het woord "hoax" mee toe te voegen aan de zoektermen, teneinde sneller relevante resultaten te vinden.

  2. Kijk bij de zoekresultaten of er websites tussen staan die vergelijkbaar zijn met de Hoax-Wijzer. Voorbeelden zijn (alnaargelang de taal van het desbetreffende bericht) Hoaxmelding, Snopes.com, Hoax-Slayer, Truth or Fiction, Mimikama, enz... Een meer uitgebreide lijst van zulke websites vind je hier. Indien je op één of meerdere van deze websites een artikel vindt over het desbetreffende bericht, kan je dit lezen en indien nodig hun bronvermeldingen raadplegen voor verder eigen onderzoek.

  3. Levert de zoekmachine van Google je niets op, ga dan naar de volgende stap.

STAP 3: De bron achterhalen indien mogelijk

De volgende stap houdt in dat je onderzoekt waar een welbepaald bericht precies vandaan komt. Dit doe je als volgt

• 1. Staat het welbepaald bericht gepubliceerd op een website of blog die je kan bezoeken? Zoja, ga dan hieronder verder. Zonee, klik dan hier.

  2. Kijk in de lijst van valse nieuwssites om te zien of de website hier in opgenomen werd. Zoja, gaat het zo goed als zeker om een hoax. Wil je het desbetreffende bericht zelf toch verder onderzoeken, klik dan hier.

  3. Is het antwoord bij (2) nee, kijk in de lijst van satire websites om te zien of de website hier in opgenomen werd. Zoja, gaat het zonder twijfel om een verzonnen bericht. Zonee, zoek dan op de website naar een eventuele disclaimer die vermeldt dat het gaat om satire. Dit vind je vaak helemaal onderaan de pagina, bij een "over ons" of "about us" pagina, of bij de contactgegevens.

  4. Indien (3) geen antwoord biedt, kijk dan even rond op de desbetreffende website. Bevat de website inhoud die propaganda lijkt te verkondigen (hetzij politiek of anders)

  5. Biedt zowel (2) als (3) geen antwoord, klik dan hier.

STAP 4: De bron evalueren

Bij deze stap wordt er verwacht dat je gebruik maakt van logisch, kritisch en rationeel denkvermogen, oftewel je gezond verstand. Ga te werk als volgt:

• 1. Kijk rond op de desbetreffende website en naar de inhoud van diens artikels.

  2. Op basis hiervan, merk je inhoud op met één of meerdere van de volgende elementen:

     1. Bevat de website artikels met inhoud die normaal ook in de gewone media zou moeten vermeld zijn, zoals het overlijden van een bekende acteur, artiest, politicus, sporter, ...? Zoja, zoek dan op Google of bekende media hier ook melding van maken. Zo nee, gaat het om een valse nieuwssite en dus hoax.

     2. Bevat de website artikels die erg onwaarschijnlijke en onrealistische dingen beweren? Zoals "vanaf volgend jaar krijgen alle pasgeboren baby's een chip implantaat" of "met dit natuurlijk middel genees je vanzelf van kanker zonder chemotherapie"? Zoja, gaat het om een valse nieuwssite (complottheorieënwebsite) en dus een hoax.

     3. Bevat de website rubrieken en/of artikels met termen zoals "Big Pharma", "Illuminati", "New World Order", "chemtrails", enz...? Zoja, gaat het om een valse nieuwssite (complottheorieënwebsite) en dus een hoax.

     4. Bevat de website artikels met emotionele titels zoals "je gelooft nooit wat er toen gebeurde!" of "ik wed dat je het niet droog kan houden als je dit leest!"? Zoja, gaat het wellicht om een clickbait-website, en die inhoud is doorgaans onbetrouwbaar.

     5. Bevat de website propagandistische, politiek gekleurde of ongenuanceerde informatie? Zoals "Alle moslim en asielzoekers buiten!" of "Wij eisen een verbod op..."? Dan gaat het niet om een (voldoende) neutrale nieuwsbron, en is het mogelijk dat deze eenzijdige informatie publiceert en mogelijk ook hoaxes.

     6. Bevat de website een prominente webwinkel, en wordt er eventueel naar die webwinkel verwezen in de artikels? Dan is het wellicht geen nieuwsbron maar gewoon een website die reclame maakt voor eigen winkel, en dus mogelijk eenzijdige informatie publiceert.

  3. Ben je na dit alles niet zeker en wil je verder onderzoek verrichten naar het desbetreffende artikel zelf, klik dan hier.

STAP 5: De inhoud evalueren

Valt het desbetreffende bericht onder één van de volgende categorieën?

• 1. Indien het een bericht betreft dat wordt gedeeld op sociale media:

     1. Posts op sociale media die je vragen om iets leuk te vinden of te delen met teksten zoals "deel dit als je tegen kindermisbruik bent", zijn like farming.

     2. Posts die vragen om te reageren met "amen", de voorwaarde stellen "1 share = 1 prayer" of beweren dat Facebook (of eender wie dan ook) een bepaald bedrag doneert per keer een post wordt gedeeld of leuk gevonden, zijn like farming.

     3. Posts die vragen om iets te delen (bv. een foto) uit protest omdat Facebook (of wie dan ook) het wil verbieden, zijn like farming.

     4. Posts die vragen om iets te delen of leuk te vinden, en in ruil kan je onwaarschijnlijk dure prijzen winnen, zoals duizenden smartphones, computers, BMW's, dure reizen, enz... zijn like farming.

     5. Een post die niet afkomstig is van officiële instanties (zoals politie en overheid) en beweert, al dan niet met foto, dat een welbepaalde persoon een kinderlokker is, huisdieren ontvoert, of andere illegale praktijken uitvoert, zijn in vele gevallen laster. Dit geldt eveneens voor posts met foto's van voertuigen (of met vermelding van een specifiek kenteken) die zouden toebehoren tot zulke personen (vaak witte of grijze bestelwagens).

  2. In alle andere gevallen, of indien het soort bericht niet onder één van de hierboven vernoemde categorieën valt:

• • 1. Berichten van wetenschappelijke aard, zoals over onderwerpen als geneeskunde en gezondheid, voeding, klimaat, ... Voorbeelden zijn: vaccins, aspartaam, kanker, GMO/GGO, Monsanto, fluoridering, klimaatopwarming, enz. Zoja, klik hier.

Citaat